Ödül, ödül mü ceza mı?
“ Karnede taktir gelirse bilgisayar alacağım.”
“ Tüm notların 5 olursa akıllı telefonu kaparsın.”
“ Ödevi bitirince bilgisayar oynayabilirsin.”
“ İstanbul’da bir üniversite kazan istediğin arabayı alacağım.”
Çocuklarımıza karşı yukarıdaki gibi ifadeler kullandığımız çok olmuştur. Kısa vadeli verim alınıyor, verim alınıyor gözüküyor ama uzun zaman diliminde gerçekten verimli mi ? Biraz bunu konuşalım isterseniz. Verdiğimiz ödül gerçekten ödül mü? Ceza mı ? Küçük yaşta çocukları, tabir yerindeyse, rüşvete mi alıştırıyoruz? Karşılıksız iş yapmaz hale geliyorlar. Anne babasına ‘suyu getiririm ama arkadaşıma gitmeme izin verirsen…’ gibi ifadeleri velilerden çok duyuyorum.
Küçük yaşta çocukların zihinlerine ve bilinç altlarına ne ekersek zamanla o büyüyüp gelişiyor. Küçük tohumlar fidelere dönüşüyor. Lise yıllarında ise dal vermeye başlıyor. Ağaca dönüşmeden bunları değiştirip yerlerine yeni tohumlar ekmemiz gerekiyor.
Maddi ödüller harici ödüllerdir. Yani harici kontrol sistemleridir. Özellikle birde para ödülü olursa içsel ilgiyi bitiriyor. Bir fincan kahvenin birkaç saatlik enerji vermesi gibi kısa süreli ilgi artışı sağlıyor.
Öğrenme, araştırma gibi özünde keyif alıcı ve ilginç olan eylemler harici ödüllere bağlandığında iç motivasyonu ve performansı olumsuz etkiliyor. Ödüller birde şartlı olursa ‘’ sunu yaparsan, bunu yaparsan..’ gibi iyice öğrenme motivasyonunu öldürüyor. Ödüller habersiz ve beklenmedik bir anda olunca daha çok işe yarayabiliyor.
Ödül söz konusu olduğunda hayatınızın kontrolü sizden çıkmış ve ödüle bağlanmış oluyor. Bu, motivasyon kabınızın dibine bir delik açmak anlamına geliyor. Keyif alarak yaptığınız bir çalışmanın tüm coşkusu o delikten akıp gidiyor. Çünkü ödül kalktığı yada değeri azaldığı taktirde o iş de yapılmıyor. Kişi işten ziyade ödüle odaklandığı için zihni bulanıyor ,düşünceleri karışıyor, yaratıcılık ve üretkenlik azalıyor. İç motivasyon azalıp dış motivasyon ön plana çıkıyor.
Denizde iki tür gemi vardır. Yelkenliler ve motorlular; yelkenliler ilerleyebilmek için rüzgara ihtiyaç duyar. Rüzgar yoksa yol alamaz. Motorlular ise hiçbir dış güce ihtiyaç duymadan yol alır. Önemli olan yol almak ve ilerlemektir. Ama ömür boyu ilerlemektir, kısa vadeli değil.
Çocuklarımızın zihinlerine onların kendileri ve gelecekleriyle ilgili yerleştirilecek ulvi bir hedef onları geleceğe götürecektir. Siz sadece engel olmayın yeter!
Not: Bu konu ile ilgili değerli dostum Dr. Özgür BOLAT’ın “Beni ödülle cezalandırma” kitabını tavsiye ediyorum.
Mustafa TEZCAN
